نشریه نهال و بذر
سال بیست و یکم شماره 2 (تابستان 1384)

به منظور تعیین میزان تولید علوفه و سازگاری گونه های شبدر در کاشت پاییزه و بهاره، پژوهشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دوازده تیمار و سه تکرار در سال های 1378-80 در کرج به اجرا درآمد. بر اساس نتایج به دست آمده میانگین عملکرد علوفه خشک گونه های شبدر در سه سال آزمایش در کاشت پاییزه حدود 15 درصد بیشتر از کاشت بهاره بود. در مجموع سال ها، در کاشت بهاره بیشترین عملکرد علوفه خشک به میزان 8.13 تن و در کاشت پاییزه با 8.67 تن در هکتار مربوط به شبدر ایرانی رقم الشتر بود. نتایج تجزیه مرکب نشان داد که اثر سال، اثر رقم و اثر متقابل بین این عامل ها از نظر عملکرد علوفه خشک در سطح پنج درصد معنی دار است. از بین چین های کاشت بهاره، چین اول و در کاشت پاییزه چین دوم بیشترین درصد و میزان عملکرد علوفه خشک را داشتند. به طور کلی روند افزایش عملکرد علوفه خشک ارقام شبدر از کاشت بهاره به طرف کاشت پاییزه تشدید گردید. پایداری سه ساله عملکرد علوفه در کاشت های بهاره و پاییزه نشان داد که شبدر ایرانی رقم الشتر با 8.40 تن در هکتار، واریانس 0.77 و ضریب تغییرات محیطی 4.6، بیشترین عملکرد و پایداری را دارا است.

به منظور بررسی عکس العمل ژنوتیپ های دیررس، متوسط رس و زودرس گندم نسبت به تاریخ کاشت، این طرح تحقیقاتی از سال زراعی 1377-78 به مدت سه سال در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اهواز اجرا گردید. این تحقیق به صورت آزمایش کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. فاکتور اصلی شامل سه تاریخ کاشت (8.14،9.15، و10.21) و فاکتور فرعی شامل چهار ژنوتیپ گندم با دوره های متفاوت رشد و نمو (استار، چمران، داو و فونگ) بود.نتایج نشان داد که ژنوتیپ ها نسبت به تاریخ های کاشت، عکس العمل های متفاوتی داشتند. ژنوتیپ دیررس استار (Star) در تاریخ کاشت اول، بالاترین عملکرد دانه را تولید نمود. عملکرد این ژنوتیپ در تاریخ کاشت های بعدی به علت تاخیر در ظهور سنبله و مواجه شدن دوره پر شدن دانه با دمای بالای آخر فصل، به شدت کاهش یافت. رقم چمران و ژنوتیپ داو (Dove) که الگوی نمو فنولوژیک آن ها با شرایط محیطی تاریخی کاشت دوم متناسب بود، در این تاریخ کاشت بالاترین عملکرد را تولید کردند و بالاخره ژنوتیپ زودرس فونگ (Fong) نسبت به تاریخ کاشت حساسیت کمتری نشان داد. تعداد روز از کاشت تا گرده افشانی با طول دوره رشد دانه همبستگی منفی نشان داد، در نتیجه ژنوتیپی که زود به گلدهی رسید طول دوره رشد دانه آن بیشتر بود.

به منظور تعیین پایداری وزن دانه با استفاده از خشک کننده های شیمیایی (Chemical Desiccations) و همچنین بررسی روابط مربوط به تبادلات گازی در ارقام پیشرفته جو دیم، این بررسی در سال زراعی 2-1381 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم قاملو در استان کردستان انجام شد. از یک طرح کرت های خرد شده با دو کرت اصلی (دیم و آبیاری) و 24 رقم و لاین پیشرفته جو دیم (کرت های فرعی) در قالب بلوک های کامل تصادفی، در سه تکرار استفاده شد. ده روز بعد از گرده افشانی با استفاده از پاشیدن محلول کلرات سدیم 0.4% بر روی اندام های هوایی در کرت های آبیاری شده، فتوسنتز مختل گردید. محتوی نسبی آب برگ در کرت های بدون آبیاری (دیم) و پارامترهای گازی از قبیل فتوسنتز، هدایت روزنه ای، هدایت مزوفیلی، غلظت Co2 زیر روزنه ای، تعرق و کارآیی مصرف آب با استفاده از دستگاه IRGA در دو شرایط دیم و آبی اندازه گیری شد. وزن دانه کلیه ارقام در تیمار محلول پاشی کاهش یافت. همبستگی قوی بین این کاهش با کاهش حاصل از تنش خشکی (دیم) وجود داشت (**0.7= r) بر اساس شاخص حساسیت به تنش (SSI)،ارقام به سه گروه حساس، متوسط و متحمل به خشکی گروه بندی شدند. به جز کارآیی مصرف آب کلیه پارامترهای مربوط به تبادلات گازی در شرایط تنش (دیم) کاهش یافت اما میزان کاهش در ارقام و لاین های متحمل کمتر از ارقام و لاین های حساس بود. تفاوتی بین ارقام حساس و متحمل از لحاظ محتوی نسبی آب برگ مشاهده نشد.

به منظور تعیین مناسب ترین آزمون بنیه بذر و گیاهچه ذرت هیبرید سینگل کراس 704 با اندازه های پهن، متوسط و گرد برای برآورد بنیه رویش گیاهچه ها در مزرعه با بررسی و ارزیابی قابلیت جوانه زنی و شاخص های مختلف بنیه بذر و گیاهچه در آزمایشگاه، پژوهشی در سال 1379 در مزرعه تحقیقاتی و آزمایشگاه مرکزی تجزیه بذر موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا گردید. در مزرعه با کاشت بذرهای سه اندازه مزبور زمان ظهور گیاهچه ها، شاخص های ظهور و بنیه گیاهچه ها، وزن خشک و ارتفاع آن ها اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل آماری داده ها مشخص نمود که بذرهای پهن گیاهچه هایی با ارتفاع، وزن خشک و ظهور در مزرعه بیشتر ایجاد نمودند. همچنین در آزمایشگاه بذرهای پهن، متوسط و گرد در سه آزمون تعیین بنیه بذر و گیاهچه ذرت شامل آزمون رشد گیاهچه، آزمون بنیه بذر در تنش مرکب و آزمون سرما قرار گرفته و علاوه بر قابلیت جوانه زنی، سیزده شاخص مرتبط با قابلیت جوانه زنی بذر و بنیه بذر و گیاهچه تعیین و مشخص گردید که تعداد گیاهچه های غیر عادی در آزمون بنیه بذر در تنش مرکب بیشتر از دو آزمون دیگر بود. همچنین بررسی همبستگی شاخص های مورد بررسی نشان داد که تعداد گیاهچه های ظاهر شده در مزرعه با قابلیت جوانه زنی، متوسط زمان جوانه زنی و متوسط جوانه زنی روزانه در آزمون رشد گیاهچه و سرعت جوانه زنی روزانه، متوسط جوانه زنی روزانه، وزن خشک گیاهچه و شاخص بنیه گیاهچه در آزمون بنیه بذر در تنش مرکب و تعداد گیاهچه های عادی، متوسط زمان جوانه زنی و سرعت جوانه زنی روزانه در آزمون سرما دارای رابطه مثبت هستند. نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام مشخص نمود که از تعداد گیاهچه های غیر عادی اندازه گیری شده در آزمون بنیه بذر در تنش مرکب می توان به طور مطلوبی در پیش بینی ظهور و استقرار گیاهچه های ذرت هیبرید سینگل کراس 704 در مزرعه استفاده کرد.

به منظور بررسی اثر کاربرد توام فسفر و روی در جذب عناصر غذایی و باقیمانده کودهای فسفر و روی در خاک های زیر کشت گندم دیم، آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار سطح فسفر (0، 50،100 و150 کیلو گرم P2O5 در هکتار) و چهار سطح روی (0، 10، 20و 30 کیلوگرم Zn خالص در هکتار)در سه تکرار و به مدت سه سال زراعی (1377-1374) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم (مراغه) به اجرا در آمد. نتایج این پژوهش نشان داد که کاربرد فسفر باعث افزایش میزان جذب نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهن، منگنز، مس و بر در گیاه گردید که در این میان تنها افزایش جذب منگنز از لحاظ آماری در سطح احتمال یک در صد معنی دار بود، اما میزان جذب روی توسط گیاه را تا نه درصد کاهش داد. کاربرد روی میزان جذب تمامی عناصر غذایی مورد مطالعه در این پژوهش را افزایش داد که در این میان افزایش جذب پتاسیم، روی و مس از لحاظ آماری در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. کاربرد فسفر باعث افزایش فسفر خاک به میزان 159 درصد شد که در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. به عبارت بهتر گندم دیم به طور متوسط چهار درصد از فسفر خاک را جذب نمود. کاربرد روی نیز میزان روی باقیمانده در خاک را به میزان 1015 درصد افزایش داد که این میزان در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. به عبارت دیگر گیاه به طور متوسط سه درصد روی خاک را جذب نمود. در مجموع می توان چنین استنباط نمود که کاربرد توام کودهای فسفر و روی باعث افزایش میزان جذب تمامی عناصر غذایی توسط گندم دیم می شود، همچنین مقدار اعظم کودهای فسفر و روی کاربردی در خاک های زیر کشت گندم دیم باعث افزایش چشم گیری اثر باقیمانده این عناصر کودی در خاک می گردد.

به منظور افزایش راندمان آبیاری و کارایی مصرف آب و کاهش تلفات آب در روش های فعلی آبیاری سطحی زراعت پنبه، پژوهشی در دو سال 1379 و 1380 با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی کاشمر اجرا گردید. تیمارهای اعمال شده در سال اول عبارتند بودند از I1: آبیاری متداول شیارهای به فاصله 70 سانتی متر، I2: آبیاری یک در میان شیارها به فاصله 70 سانتی متر از اول فصل تا آبیاری پنجم، 13: آبیاری یک در میان شیارهای به فاصله 60 سانتی متر و 14: آبیاری یک در میان شیارهای به فاصله 70 سانتی متر تا انتهای دوره آبیاری، و در سال دوم I1 آبیاری متداول شیارهای به فاصله 70 سانتی متر، I2: آبیاری یک در میان شیارهای به فاصله 60 سانتی متر، I3: آبیاری یک در میان (متغییر) شیارهای به فاصله 70 سانتی متر، I4: آبیاری یک در میان شیارهای به فاصله 60 سانتی متر تا ششمین آبیاری و I5: آبیاری یک در میان (ثابت) شیارهای به فاصله 70 سانتی متر. نتایج به دست آمده نشان داد که اجرای الگوهای مختلف آبیاری یک در میان (ثابت) شیارهای به فاصله 70 سانتی متر.نتایج به دست آمده نشان داد که اجرای الگوهای مختلف آبیاری یک در میان تاثیری بر اجزا عملکرد (به جز تعداد غوزه در سال اول اجرای طرح) نگذاشت.علاوه بر این علیرغم کاهش معنی دار آب مصرف شده در کل دوره رشد به میزان 30.12% و 27.06% در مقایسه با شاهد به ترتیب در سال اول و دوم اجرای طرح، کاهش معنی داری در عملکرد مشاهده نشد. بدین ترتیب اعمال تیمارهای آبیاری یک در میان موجب شد کارایی مصرف آب به میزان 24.86% و 35.98% در مقایسه با شاهد به ترتیب در سال اول و دوم اجرای طرح افزایش پیدا کند. به طور کلی نتایج به دست آمده حاکی از برتری آبیاری یک در میان ثابت شیارهای به فاصله 70 سانتی متر در مقایسه با دیگر تیمارهای اعمال شده بود.

به منظور تعیین مناسب ترین روش کنترل علف های هرز در زراعت دیم کلزا و دست یابی به عملکرد مطلوب و نیز استفاده بهینه از رطوبت ذخیره شده خاک در دیم زارها، این طرح به مدت سه سال زراعی (82-1380) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه اجرا گردید.تیمارهای مورد بررسی عبارت بودند از A1: بدون کنترل علف هرز (شاهد)، A2: انجام یک بار وجین دستی علف های هرز در مرحله قبل از طویل شدن ساقه، A3 انجام دوباره وجین دستی (یکی در اواسط مرحله روزت و دیگری در مرحله قبل از طویل شدن ساقه) ،A4 : انجام کنترل مکانیکی به وسیله پنجه غازی در مرحله قبل از طویل شدن ساقه، A5: مبارزه شیمیایی به وسیله علف کش تریفلورالین به میزان 1.5 لیتر در هکتار قبل از کاشت و A6: مبارزه شیمیایی به وسیله علف کش تریفلورالین به میزان 2.5 لیتر در هکتار قبل از کاشت. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان داد که اثر روش های مختلف کنترل علف های هرز بر روی صفات تعداد علف هرز در واحد سطح، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، درصد رطوبت از دست رفته از خاک، درصد روغن و عملکرد دانه در سطح احتمال 1% معنی دار بود. از بین صفات مورد مطالعه، تنها تعداد دانهدر غلاف و وزن هزار دانه تحت تاثیر اثر متقابل سال × روش های کنترل قرار گرفتند. تیمار A3 با عملکرد دانه 487.5 کیلوگرم در هکتار در کلاس A و تیمار A6 با 285 کیلوگرم در هکتار در رتبه دوم و کلاس b قرار داشت. تیمار A6 از نظر عملکرد روغن در واحد سطح نیز با 107 کیلوگرم روغن در هکتار بعد از تیمار A3 قرار داشت. همچنین این تیمار از نظر تلفات رطوبت خاک در فاصله زمانی قبل از اعمال تیمارها و نیز یک هفته پس از اعمال آخرین تیمار، تلفات رطوبتی کمتری داشت و بنابراین تیمار کنترل شیمیایی علف های هرز کلزا با مصرف 2.5 لیتر در هکتار تریفلورالین قبل از کاشت برای منطقه مراغه و نیز مناطق با شرایط آب و هوایی مشابه، توصیه می گردد.

شناسایی فاکتورهای بیماریزایی جمعیت عامل سفیدک پودری جو Blumeria graminis.f.sp.hordei اولین گام در جهت تشخیص و تهیه ارقام مقاوم به این بیماری در نواحی مختلف کشور می باشد. در این بررسی شناسایی، پراکنش و تغییرات بیماریزایی عامل بیماری در سال های 1379 تا 1381 به مدت سه سال با کاشت هفده لاین تقریبا ایزوژنیک (Near Isogenic Lines) مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در ده منطقه کشور با شرایط آلودگی طبیعی در خزانه های تله (Trap Nurseries) اجرا شد. عکس العمل لاین ها (تیپ و شدت آلودگی) در مزرعه با روش دو شماره ای 00-99 یادداشت برداری شد. بر اساس نتایج به دست آمده، فاکتورهای بیماریزایی عامل بیماری سفیدک پودری در سال های مورد بررسی بسته به شرایط محیطی و اقلیمی دارای فراوانی متغیری بودند. بیماریزایی برای ژن Mlk دارای بیشترین پراکنش در مناطق مورد اجرای آزمایش بود و پس از آن به ترتیب برای ژن های Mla9, Ml(La) و Mla18 بیماریزایی ثبت گردید. بیماریزایی برای ژن Ml-Spiti تنها در مناطق جنوبی کشور یعنی اهواز و دزفول مشاهده شد و بیماریزایی برای Mla17 با کمترین فراوانی و پراکنش در مینودشت گرگان دیده شد. ژن های Mlk، Mla9 و Ml(La) در مقابل پاتوتیپ های موجود در بیشتر مناطق، و ژن Mla 18 تنها در مناطق شمالی کشور حساسیت نشان دادند. برای ژن های M‏la16, Mlp, Mlo, Mla13, Mla3, Mla6, Mla7+MLAb, Mlg+MICP و Mla19 در هیچ یک از مناطق بیماریزایی دیده نشد.

به منظور بررسی تاثیر روش های مختلف تهیه بستر بذر بر عملکرد ذرت دانه ای رقم سینگل کراس 704 و برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در سیستم کاشت دو گانه، در سال های 1379 و 1380 آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی ارزوییه وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی کرمان انجام شد. در این تحقیق تاثیر دو تیمار حفظ و سوزاندن بقایای گندم با سه روش خاک ورزی (استفاده از گاو آهن برگردان دار، دیسک و حداقل خاک ورزی) در چهار تکرار به صورت اسپلیت بلوک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج دو ساله اثر تیمارهای خاک ورزی بر عملکرد دانه، اجزا عملکرد دانه و ارتفاع بوته معنی دار نبود هر چند تیمارهای دیسک و گاو آهن برگردان دار از نظر صفات فوق دارای مقادیر بیشتری بودند. عملکرد دانه در تیمارهای دیسک، گاو آهن برگردان دار و حداقل خاک ورزی به ترتیب 15.29، 14.87 و 12.45 تن در هکتار بود و ارتفاع بوته در تیمارهای پیش گفته به ترتیب 198.6، 192.6 و 185.6 سانتی متر شد. تیمار حداقل خاک ورزی در زمان برداشت از نظر میزان پروتیین دانه، کربن آلی خاک، میزان پتاسیم و فسفر قابل جذب خاک بر سایر روش های خاک ورزی برتری داشت. اثر تیمار بقایای گندم (سوزاندن و حفظ بقایا) بر هیچ یک از صفات مورد بررسی معنی دار نبود، هر چند در تیمار حفظ بقایای گندم عملکرد دانه، وزن هزار دانه، پروتیین دانه و کربن آلی بیشتری به دست آمد. اثر متقابل بقایای گندم و خاک ورزی نشان داد که تیمار حفظ بقایای گندم با روش های خاک ورزی دیسک و گاو آهن برگردان دار به ترتیب با 15.96 و 14.94 تن در هکتار بیشترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. بر اساس نتایج به دست آمده به نظر می رسد در این شرایط، تیمار دیسک در شرایط حفظ بقایای گندم مطلوب تر از بقیه روش های خاک ورزی باشد، مشروط بر این که ماشین های بذر کار بتوانند در این شرایط، عملیات کاشت را به خوبی انجام دهند.

گندم از جمله منابع مهم تامین انرژی انسان ها در اکثر کشورهای دنیا محسوب می شود. عامل بیماری زنگ زرد گندم (Stripe rust) با نام علمی Puccinia striifoumis f.sp. tritici از مهم ترین بیماری های این گیاه در کشور ما به شمار می رود. دستیابی به ارقام مقاوم و منابع مقاومت بهترین روش کنترل این بیماری از نظر اقتصادی و زیست محیطی می باشد. خسارت این بیماری در سال 1372 با ظهور نژاد جدید زنگ زرد و حساس شدن اکثر ارقام تجاری به خصوص رقم فلات برابر 1.5 میلیون تن بر آورد گردید (1995 Torabi et al.,) ارزش کنترل بیماری زنگ زرد گندم در استرالیا برابر 139 میلیون دلار استرالیا می باشد (Brennan and Murray, 1988).